Toros Dağları’ndan Kıbrıs'a Can Suyunun Hikayesi

18 Kasım 2021 Perşembe 09:43

Gebze gazetesi www.gebzegazetesi.com ve gazete Gebze de belgeselcinin not defteri köşesinde 18 Kasım 2121 günü yayınlanan makalelerim.

https://www.gazetegebze.com.tr/.../toros-daglarindan...

Su hayatın ta kendisidir, susuz hayat olmaz. Kıbrıs'a, Mersin'den Toros Dağları’ndan borularla suyun götürülmesi başlı başına bir destan. Dünyanın örnek projeleri arasında yer alan suyun Akdeniz’den Kıbrıs'a çıktığı sahilde ve barajda belgesel çekimleri yaptıktan sonra, 2021 yılı temmuz ayında Toros Dağları’nda Kıbrıs’a suyun gittiği Anamur’a gitmiş ve Dragon Barajı üzerine yapılan Ala Köprü Barajı’nda belgesel çekimleri yapmıştım.

Bu konuda Gebze Gazetesi www.gebzegazetesi.com ve Gazete Gebze’de geniş bir makale yazmıştım.
http://www.gebzegazetesi.com/m/?id=4622&t=makale
https://www.gazetegebze.com.tr/.../anamurdan-kibrisa...
Gerçekten Anamur’dan KKTC’ye su götürülmesi çok önemli bir proje, bu konuda 6 yıldır araştırmalar yapıyor, tarihe not düşüyoruz.
Kıbrıs’a Hayat Suyunun Hikayesi
KKTC’ye götürülen Anadolu suyunun hikayesi ile ilgili yazdığım makaleyi KKTC’nin devlet olarak kuruluşunun 38. yıl dönümü anısına bir kez daha paylaşıyorum.
Makalenin tam metni;
2015 yılında çeşitli iç siyasi nedenlerle denize akan su, bugün baraja akıyor. Kıbrıs Türk halkına can, toprağa bereket oluyor. Toros Dağları’nın bereketli suyunun dolduğu barajı seyretmek insana huzur veriyor.
Fotoğraf Sergisi Açılsaydı
Suyun Kıbrıs'a gelişi ile ilgili Kıbrıs’ta toplanan, Türkiye Gazeteciler Federasyonu Başkanlar Konseyi toplantısında yaptığım konuşmada suyun Kıbrıs'a nasıl götürüldüğünü anlatan bir fotoğraf sergisi açılmasını istedim.
Afyon Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Mehmet Emin Güz Bey, suyun nakli ile ilgili TGF Başkanlar Konseyine yaptığı sunumda şu bilgileri verdi;
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetindeki su sıkıntısı nedeniyle dünyada ilk kez uygulanan bir yöntemle Türkiye’den Kıbrıs’a su getirdi.
Türkiye’den su gelmeden önce Kıbrıs’taki su, bırakın içmeyi kullanılamayacak kadar kalitesiz ve pis idi.
Çamaşır ve bulaşık makinaları çalışamıyordu.
Şimdi ise Türkiye’den gelen su, damacanalardaki, şişelerdeki sudan daha kaliteli.
Torosların suyu, şimdi Kıbrıs’ta.
Adada yeraltı suyu kullanılıyordu.
Yeraltı suyu potansiyeli ise aşırı su çekiminden dolayı deniz suyunun yeraltı suyu akiferine girişim yapması sebebiyle her geçen gün azalıyordu.
Daha önceleri Kıbrıs’a balonla su getirilmesi bile düşünülmüştü.
Fakat Recep Tayyip Erdoğan konunun uzun vadeli çözüme kavuşturulması talimatını verdiği için Bakan Veysel Eroğlu ve ekibi farklı bir metot üzerinde çalıştı.
Anamur Dragon Çayı üzerine Türkiye bir baraj inşa etti.
Barajın kapasitesi 130 milyon metreküp.
Fakat bu barajı inşa etmeden önce, baraj suları altında kalacak olan 4 köy, bulunduğu yerden daha yükseklerde başka yerlere taşındı. Tüm maliyeti Türkiye Cumhuriyeti Devleti karşıladı.
Yıllık olarak 75 milyon metreküp kapasiteli olarak inşa edilen Alaköprü Barajı ile Mersin kıyısından suyun karşıya geçirileceği noktaya kadar borular, hendekler açılarak ve daha sonra üzerleri betonla kaplanarak döşendi. Bu isale hattının uzunluğu 23 kilometredir.
Denize gelindiğinde 1.6 metre çapında olan borular denizde birleştirilerek 250 metre seviyesine kadar zemine gömülerek, daha sonra ise çelik askılar üzerine alınarak karşı kıyıya kadar birleştirildi.
Her borunun yekpare uzunluğu 500 metre ve her borunun ağırlığı 200 tondur.
Deniz mesafesi 80 kilometredir.
Karşı kıyıya ulaşıldığında yine aynı şekilde 250 metreden yüzeye kadar tüm borular zemine gömülmüş ve Kıbrıs’ta, Türkiye Cumhuriyeti tarafından inşa edilen Geçitköy Barajına borular ulaştırılmıştır.
Kıbrıs’ta boruların çıkış yaptığı deniz seviyesinden sonra Geçitköy Barajına kadar ayrıca 4 km’lik bir hat oluşturulmuştur.
Yani Anamur Dragon çayından alınan sular, Geçitköy Barajına tam 107 km’lik bir hat ile getirilmiştir.
Daha önce yapılan protokole göre Türkiye sadece suyu Geçitköy barajına getirerek bırakacak, buradaki işlemler Kıbrıs tarafından yapılacaktı.
Ama bu olamadı.
Kıbrıs Hükümeti protokoldeki kendi yükümlülüklerini yerine getiremedi.
Türkiye bu noktada tekrar devreye girdi.
Geçitköy Barajındaki suyun, ileri içme suyu arıtma tesislerine getirilmesi için hat çekti. Buraya İleri İçme Suyu Arıtma Tesislerini kurdu ki, bu tesis günde 200.000 m3 suyu en iyi kalitede arıtan ileri bir teknoloji içermektedir. Bu arıtma tesislerinden sonra Türkiye’nin işi bitmemişti.
Çünkü bu suları Kıbrıs’ta bulunan belediyelerin dağıtım depolarına götürme gücüde yoktu Kıbrıs Devletinin.
Türkiye bunu da üstlendi.
Tam 478 km’lik bir ana isale hattı çekti Türkiye.
Çamlıbel İleri İçme Suyu Arıtma Tesislerinde arıtılan su, KKTC’de yer alan bütün yerleşim merkezlerine dağıtılacak şekilde isale hatları çekilerek, su buradaki belediyelerin dağıtım depolarına ulaştırıldı.
Türkiye bununla da yetinmedi.
Bu içme suyu ile ilgili çalışmaları bitirdikten sonra, sulama alanında Kıbrıs’a önemli bir katkı daha yapmak için kollarını sıvadı.
Yıllık 75 milyon m3 olan Türkiye’den getirilecek suyun 38 milyon m3’ü içme suyu, kalan 37 milyon m3’ü ise sulama amaçlı kullanılacaktı.
Bunun için Kıbrıs’ın sulama kanalları yapma ve bu kanallara suyu getirecek hat çekme imkanı bulunmadığından dolayı, Türkiye bunu da yapmaya başladı.
Öncelikle geçtiğimiz günlerde 5.7 km’lik bir tünel için ihale yapıldı. 101 milyon TL’lik bu işe hemen başlanıldı. Bu tamamlandıktan sonra 60 km’lik yeni bir hat için çalışmalara devam edilecek.
Damlama sulama sistemi ile Kıbrıs’ta tarımda çığır açılacak.
Türkiye şu ana kadar 2017 fiyatlarına göre bu iş için 2 milyar TL harcadı.
Bundan sonra harcanacaklar bu rakama dahil değil.
Alaköprü Barajı 130 milyon m3 kapasite,
Geçitköy Barajı 26.5 milyon m3 kapasite,
Çamlıbel İleri İçme Suyu Arıtma Tesisi günlük 200 bin m3 arıtma kapasitesinde.
Çekilen hat Türkiye-Kıbrıs 107 km.
Kıbrıs’ta yapılan ana isale hattı 478 km. (Kıbrıs’ın en uç noktası olan Dip karpaza kadar hat çekildi)
Ayrıca Güzelyalı ve Geçitköy terfi merkezleri.
Damla sulama sistemi ile Kıbrıs’taki 70.000 dekar zirai alan sulanacak.
Türkiye bu suyun m3’ünü 2.30 TL’den veriyor.
Peki bu iş için Türkiye hangi kalemlerde harcama yapıyor?
Bu iş için buradaki terfi ve arıtma tesisleri ile diğer alanlardaki enerji tüketimi yıllık 20 milyon TL civarında.
50 kişilik bir ekip bu sistemin işletilmesini sağlıyor.
Ayrıca DSİ kadrosunda 10 kişi yine Kıbrıs’ta bulunuyor.
Arıtma tesisindeki kimyasal ve diğer sarf malzemelerinin bedelleri, DSİ’nin Kıbrıs’taki ofisi ve diğer giderleri de Türkiye tarafından karşılanıyor.
*
Torosların suyu şu anda Ankara ve İstanbul’daki sudan daha kaliteli.
Türkiye’nin buradaki belediyelere 2.30 TL’den verdiği suyun m3’ünü buradaki belediyeler 3.50 ile 8 TL civarında bir bedelle halkına satıyor.
Türkiye 585 km’lik hat ile belediyelere ulaştırdığı ve her türlü maliyetini karşıladığı bu suyu 2.30’dan verirken, belediyeler bir kaç yüz metre uzaklığındaki hanelere bu suyu kimileri üç misli kar ile satıyor.
Türkiye’nin getirdiği su maalesef buradaki belediyelerin bütçelerine kaynak temin aracı olarak kullanılıyor.
*
Amerika’dan heyet geldi. Hayran kaldılar onlarda ülkelerinde yapacaklar.
Ahmet Vefik Alp geldi. Gezdi ve hayranlığını şu kelimelerle ifade etti. ‘Benim hayalimden daha büyük bir hayal kurulmuş ve hayata geçirilmiş. Bakan Eroğlu’nu ve ekibini kutlarım.
Kıbrıs’ta yıllık ortalama 21 ila 24 milyon m3’lük bir içme suyu tüketimi var.
Türkiye buradaki barajı bu nedenle 26.5 milyon m3 olarak yaptı. En az bir buçuk yıl tek damla su gelmese bile Türkiye’den, burada bir sıkıntı olmayacak.
Türkiye’deki barajı da 130 milyon m3 yapmasının amacı, herhangi bir kuraklık sıkıntısı olsa bile Kıbrıs’a en az 6 yıl su verebilecek kadar bir kaynak hazır olsun diye düşünüldü.
Kıbrıs nüfusunun %95’ine getirdiğimiz su ulaşıyor.
Askerimiz 1974 de buraya can getirdi, Veysel Eroğlu’da 26 Haziran 2015’te buraya hayat getirdi.
Türkiye bu projenin gerçekleşmesi için tüm projelerin önünde bir yer verdi.
Sistem bugün itibariyle 18 aydır tıkır tıkır çalışıyor.
Daha önce 15 gün bile su kesintisi olurken, şimdi kesintisiz olarak su veriliyor.
Bundan sonra neler yapılacak?
Kıbrıs’taki belediyelerin içme suyu dağıtım ağları sağlıksız.
Boruları eski ve kayıp kaçak oranı bazı noktalarda %40.
Türkiye şimdi bu hatların hepsini yeniden yapmaya hazırlanıyor.
Bu iş bitirildikten sonra atık su hatları da Türkiye tarafından yapılacak.
Ayrıca Türkiye’den elektrik enerjisi getirilmesi çalışmaları da sürüyor.
Sistem burada elektronik sistem ile 7x24 takip ediliyor.
Zaman zaman bazı noktalarda sistemin takip kulübelerine sabotajlar da yapılmış.
Evet asrın projesi olan denizden Kıbrıs'a suyun götürülmesi Türkiye'nin çok büyük bir başarısı. Kıbrıs halkına verilen önemin bir nişanesi ancak bu önemli hizmeti her gün Kıbrıs Türklerini öldüren silah kaçakçısı EOKA terör örgütü mensubu Pavilides’in evi Mavi Köşkü gezmeye giden yüzlerce turiste anlatılmadan, geçilip gidilmesi büyük bir vefasızlık.
Keşke suyun Kıbrıs’ta karaya çıktığı yere bilgilendirme panosu yapılsa. Bu konuda Orman ve Su İşleri Bakanlığı Devlet Su İşleri’ne büyük görev düşüyor. (Kaynak: Gebze Gazetesi İsmail Kahraman/Makale)