- ACELE KAMULAŞTIRMA
Acele Kamulaştırma Nedir?
İnsan Hakları kavramı dediğimizde karşımıza birçok hak kavramı gelmektedir. Bunların en temelinde yaşama hakkı geldiği şüphesizdir. Ancak salt yaşama hakkı insan hakkını meydana getirmez. Yaşama hakkı diğer haklarla desteklenmez ise tek başına bir anlam ifade etmez. İşte bu haklardan biri de mülkiyet hakkıdır.
Mülkiyet hakkı, en basit tanımıyla kişiye şey-eşya (menkul ve gayrimenkul) üzerinde; usus(kullanma), fructus(yararlanma) ve abusus(tasarruf) yetkisi veren mutlak ve ayni bir hak olarak karşımıza çıkmaktadır. Mülkiyet hakkının yorumlanması siyasi rejimleri dahi etkilemektedir.
Burada esas anlamda mülkiyet hakkının üç esasından olan abusus(tasarruf) yetkisi üzerinde duracağız. Mülkiyet hakkı malikine şey üzerinde tasarruf yetkisi vermektedir. Bu yetki kapsamında malik menkul veya gayrimenkulünü dilediği kişiye dilediği bedelde devretme hakkını ve yetkisine sahiptir. Aksine malik menkul ve gayrimenkulünü devretmeme hürriyetine sahiptir. Dolayısıyla maliki menkul veya gayrimenkulünü devretmeye zorlamak mülkiyet hakkına aykırı olacaktır.
Netice itibariyle malikin menkul ve gayrimenkulünü rızası dışında elinden almak mümkün değildir. Ancak bazı zorunluluk arz eden ve kamu yararının ağır bastığı durumlarda malikin bu yetkisi sınırlandırılmaktadır. Bu sınırlamalardan biri de devletin kamulaştırma yapma yetkisidir.
Kamu idaresi kamu yararının varlığı durumlarında ve belli bir amaç doğrultusunda kullanılmak için özel mülkiyete tabi bir gayrimenkulü ilgili kanun hükümlerine göre kendi mülkiyetine alabilecektir.
Ancak bu devralma bedelsiz veya çok düşük bedel karşılığında olmayacaktır. Gayrimenkulü rızası dışında elinden alınan malikin de basit tabirle mümkün olduğu ölçüde memnun edilmesi gerekmektedir. Bu da gayrimenkulün gerçek bedelinin malike verilmesi suretiyle kamulaştırma işlemin uygulanmasından geçmektedir.
Dolayısıyla özel mülkiyete tabi bir gayrimenkulün gerçek bedeli karşılığında kamu yararı nedeniyle kamu idaresi adına tescil edilmesi işlemine kamulaştırma denebilir.
Hal böyle iken bazı durumlarda yukarıda belirtmiş olduğumuz “belli bir amacın” gerçekleştirilmesi için çok fazla bir vakit olmayabilir. Mesela kamu idaresi belli bir bölgeden yol geçirmek isteyebilir. Ancak gerek taşınmaz ve malik sayısının çokluğu gerekse yapılacak yolun belirlenen sürede bitirilmesi için kamulaştırma işlemi en erken şekilde yapılmak istenmektedir. Bunun için de kanun koyucu “acele kamulaştırma” diye tabir edilen hukuki kurumu meydana getirmiştir.
Acele kamulaştırmada, 2942 Sayılı Kamulaştırma Kanunu’nda düzenlenmiştir. Madde metni aynen:
Madde 27 – 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın (Değişik ibare: 24/4/2001 – 4650/15 md.) 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına (Değişik ibare: 24/4/2001 – 4650/15 md.) 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. (1)
Bu Kanunun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedelidir.”
Esasında; gerek normal kamulaştırma olsun gerekse acele kamulaştırma olsun her iki durumda da kamulaştırma prosedürü uygulanmaktadır. Ancak acele kamulaştırmada bu işlemler fiili kamulaştırma işleminden sonra yapılmaktadır.
Acele Kamulaştırma Nasıl Yapılmaktadır?
Acele kamulaştırma işlemi kamu idaresi tarafından açılacak olan dava yoluyla yapılmaktadır. Dolayısıyla kamulaştırmasız el atmada olduğu gibi malikin açması gereken herhangi bir dava söz konusu değildir. Açılacak olan davada Mahkeme ilk aşamada taşınmazın kamulaştırma bedelinin tespitine karar verecektir. Acele Kamulaştırma talebinin kabulü ise kamu yararının varlığının tespiti ve bilirkişilerce tespit edilen bedelin malik adına banka hesabına bloke edilmesi neticesinde olacaktır.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz üzere acele kamulaştırmanın ilk aşaması bu şekildedir. Ancak bu aşamada Mahkemece yapılan işlem tespit mahiyetindedir. Dolayısıyla taşınmazın özel mülkiyetten alınıp kamu idaresi adına tesciline bu aşamada karar verilemez.
İlk aşamada kamu idaresi Mahkemece verilecek kabul kararı ile özel mülkiyette kamu yararına yapılacak olan işleme vakit kaybetmeksizin başlayacaktır. Ancak söz konusu gayrimenkul bu aşamada malik üzerindedir.
Kamu idaresi söz konusu gayrimenkulün kendi adına tescilini istiyor ise; malikle anlaşma yoluna gidecek ve anlaşılacak bedeli malike ödemek suretiyle gayrimenkulü kendi adına tescil ettirecektir. Ancak eğer taraflar bu noktada anlaşamazlar ise, yine kamu idaresinin açacağı; “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil” i davası ile söz konusu gayrimenkulü kendi adına tescil ettirebilecektir. Demek ki; acele kamulaştırmanın ikinci aşaması ise gayrimenkulün bedelinin tespiti ve tapuda kamu idaresi adına tescili işlemidir.
Davacı idare bedel tespit ve tescil davasını makul sürede açması gerekmektedir. Eğer makul sürede söz konusu dava açılmaz ise, malik kamulaştırmasız el atma yoluyla kamu idaresinden tazminat alabilecektir.
Hangi Mahkemede açılacaktır?
Acele Kamulaştırma davası taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesinde açılacaktır.
Ali Rauf Keskin
elinize sağlık. muhtasar ve müfit bir yazı olmuş. bu tarz başarılı kalemlerin artması temennisiyle başarılar dilerim. "i̇lmi tergib eylemektir ehli ilme iltifat"