Biga ve Osmanlı Salnameleri

03 Ekim 2011, 11:27

Biraz tarih; Biga tarihinden bahsedelim. Yaşadığımız yörenin tarihini ağırlıklı olarak o dönemde tutulan kayıtlardan öğreniyoruz. 1800'lü yılların başından itibaren “Salname” denilen kayıtlardan da yararlanılıyor.

"Salname" Farsça bir kelime olup, "Yıllık" anlamına gelmektedir. 1847 ve 1912 yılları arasında Osmanlı Devliti'nin bir çok bölgesi için çıkarılan salnameler. bu döneme dair tarih, coğrafya, idari yapı, kurumlar, şahış biyografileri, ekonomi, ordu, donanma, eğitim, kültür ve diğer alanlarda çok önemli bilgiler içerirler.

Salname dört türdür. En önemlileri "devlet" ve "vilayet" salnameleridir. İlk vilayet salnamesi 1869 yılında Bosna, son vilayet salnamesi de 1921-22 yılında Bolu Livası Salnamesidir.

Çanakkale ve Biga'nın da yer aldığı Cezayir-i Bahr-i Sefid eyaleti için 1870-1903 yılları arasında 18 salname kaleme alınmıştır. Biga Sancağı uzun bir dönem boyunca Cezayir-i Bahr-i Sefid eyaletine bağlıdır. Ancak burada önemli bir noktaya dikkat çekelim: Biga sancağı bu dönemde idari gerekçelerle aralarında İstanbul'un da bulunduğu çeşitli eyaletlere bağlanmıştır.

İdari olarak Biga sancağının tarihçesini kısaca özetleyecek olursak; Biga sancağı, 17. yüzyılda aralarında Kal'a-i Sultaniyye (Çanakkale) ve Bayramiç'in de bulunduğu 8 kazadan meydana geliyordu. 19. yüzyılda yapılan düzenlemeler sonucu Biga bir mutasarrıflık olarak idare edilmeye başlandı. Sancak merkezi Kal'a-i Sultaniyye idi ve 5 kaza ile 8 nahiyeden oluşuyordu. Kazaları Kal'a-i Sultaniyye, Ezine, Ayvacık, Lapseki ve Biga'ydı. Biga'nın merkezi olduğu Biga kazasına Dimetoka, Çan ve Karabiga nahiyeleri bağlıydı. Sancağın toplam nüfusu 129.438 olup, bunun 40.749'u Biga kazasında yaşıyordu.

Biga Sancağı, 19. yüzyıl ortalarında merkezi Bursa olan Hüdavendigar eyaletine, sonra İzmir eyaletine bağlanmışsa da daha sonra yine Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletine bağlanmıştır. 1864'te yeni bir idari yapılanma ile eyalet uygulaması kaldırılmış ve ülke büyükten küçüğe doğru; vilayet, sancak ve kazalara bölündü. 1867'de Cezayir-i Bahr-i Sefid vilayetinin merkezi Kal'a-i Sultaniyye oldu. Biga ise kaza oldu.

1877'de Cezayir-i Bahr-i Sefid'in merkezi Rodos'a taşındı, Biga eski topraklarıyla birlikte sancak oldu ve İstanbul'a hükümet merkezine bağlandı. 1881'de ise Karesi sancağı ile birleştirildi ve Karesi vilayeti oluşturuldu. 1890 yılında Kal-a-i Sultaniyye, Ezine, Lapseki ve Biga ilçelerini kapsayan Biga Sancağı yeniden İstanbul'a bağlandı. Merkez Kal-a-i Sultaniyye idi. İstanbul'a bağlanmanın nedeni bu yıllarda Kafkaslar ve Balkanlar'dan Biga'ya gelen yoğun göçler ve bunun yarattığı huzursuzluklardı belki de…

Neyse, ansiklopedik bilgilerle sıkılmayalım. Daha çok Osmanlı resmi kayıtlarında, yani salnamelerde yer alan Biga'nın nüfus yapısından söz etmek istiyorum. Daha önceki yazıda biliyorsunuz; Rum kaynakların verilerine yer vermiştim.

Biga, mübadeleye kadar Rum, Ermeni ve Yahudilerin yaşadığı bir merkez olmuştur. 1893 nüfus sayımında Biga'da 15.101 Rum, 1.741 Ermeni, 1.755 Yahudi ve 99.468 Müslüman yaşamaktaydı. 1897 nüfus sayımında ise Biga sancağında 17.681 Rum, 2.442 Yahudi, 1.842 Ermeni yaşamaktaydı. Müslümanların sayısı ise 121.327 idi. 1914 nüfus sayımında ise merkez Kal-a-i Sultaniyye idi ve 149.903 Müslüman, 8.550 Rum, 2.541 Ermeni ve 4.821 Yahudi ve diğer din ve milliyetler yaşamaktaydı.

Rakamlar aşağı yukarı aynı önemli olan Biga'nın Rum ve Ermeni'lerin yaşadığı bir geçmişinin olması. Ancak bu konuda hiçbir araştırma yapılmıyor. Biga'dan giden Rumlar Yunanistan'da nereye yerleşmiş; bu bile tam olarak bilinmiyor. Bir kentin geçmişini bilmesi için bunlar çok önemli.

Bir Yunanistan gezisinde İskeçe'de bir otelin lobisinde eski bir Karabiga fotoğrafı görmüştük. Otel sahiplerinin dedelerinin göçtüğü yer Karabiga imiş. Ancak otobüsümüz hareket edilyordu daha fazla konuşma fırsatımız olmadı. Yunanistan'a gidip dedeleri Biga'dan gelenleri bulmak onlarla konuşmak çok iyi bir tarih araştırması olacaktır.