Özbekistan’ın kültür başkenti Semerkand’ın kalbinin attığı; Şah-ı Zinde, yani Yaşayan Şah türbesindeyiz.

  Afrasyab Tepesi; yani Alper Tunga Tepesi yakınlarında gittikçe yükselen ve yer yer merdivenle çıkılan yolun iki tarafında yer alan çok sayıda güzel türbeler topluluğuna verilen bölge, bir birinden güzel muhteşem binalarla görülmesi gereken yerlerin başında geliyor.

Buradaki en önemli türbe Peygamber efendimizin amcasının oğlu Kusam bin Abbas’ın mezarıdır.

Semerkand’ı İslam’a açan sahabelerden Kusam bin Abbas, bir Kurban Bayramı günü 676 yılında şehit olmuş. Başını kesmişler, kellesini koltuğunun altına alıp koşarak kaybolmuş.

Şah-ı Zinde, “Yaşayan şah” demek. İnanca göre İslamiyet uğruna can verenler, ölmeyeceği için onlara yaşayan şah adı verilirmiş.

Burada iki mescid, bir de medrese bulunmakta. Timur zamanında Timur soyundan gelenler buraya gömülmeye başlanmış. İnşaat, Uluğ Bey zamanında tamamlanmış.

TÜRBE İLK KEZ BİZİM İÇİN AÇILDI

  Bölgedeki binalar içinde 40 a yakın türbe yer alıyor. Türbeler esas itibariyle kare yapılar ve en dikkat çekici özelliği yüksek kasnaklı ve kavun biçimi kubbeler. Çok güzel çini süslemeleri kullanılmış.

Kusam bin Abbas’ın türbesi bir kafesin arkasından ziyaret ediliyordu. Türkiye’den gelen Gruptakilerin ricası ile rehberimiz türbe odasını bizim grup için açtırdı. Türbe sandukasının bulunduğu odanın manevi havası insana tarifi imkansız duygu yaşatıyor. Sandukanın başında Türkiye’nin bir çok yerinden gelen arkadaşlar el açıp, dua ediyor. Ardından belgesel görüntülerini çekerek, tarihe not düşüp zamana noterlik yapıyoruz.

  Timur zamanında yapılmış türbede, seramik basamaklı mezar taşı bulunuyor. Üçüncü basamakta Kuran’dan alıntı ile: “Allah’ın yolunda ölenleri asla ölü düşünmeyin. Hayır onlar diridirler.” mealindeki ayet-i kerime yazılı.

  Şah-ı Zinde Türbesinin bulunduğu bu bölgeye ilk kez 22 yıl önce. 1996 yılı Aralık ayı sonlarında ziyaret ettiğimde. Restorasyon ve inşaat vardı bu gün her yer muhteşem görülmeye değer. Her bina aslına uygun tamir edilmiş. Akşam saatleri olmasına rağmen. Belgesel çekimlerimizi gerçekleştiriyoruz.

ŞAH-I ZİNDE TÜRBELERİ

Semerkand, Türk Kültür tarihi için Asya tarihi coğrafyasındaki en önemli kentlerden birisidir. Kent peyzajını oluşturan tarihi yapıların, eş zamanlı veya daha sonraki yüzyıllarda İran ve Anadolu’da inşa edilen yapılarla kaynaklık ya da gelenek ilişkilerini belirlemesi açısından; onun da ötesinde daha doğuda Karahanlı coğrafyasındaki daha eski Türk mimarlık eserleriyle Anadolu arasındaki köprüyü oluşturması bakımından önemleri büyüktür. Kentin kuzeyinde kalan tarihi Afrâsiyâb höyüğü üzerinde yer alan ortaçağ dokusu içindeki yapılar arasında da Şah-ı Zinde yapıları özellikle önem taşırlar.676 yılında , Maveraünnehirde Müslümanlığın yayılmasına çalıştığı sırada öldüğü rivayet edilen Hz. Muhammed’in yeğeni Kasım b. Abbas (Kussam ibn’- el Abbas abd’- el Muttalib)’ın mezarının etrafında daha

 sonraki dönemlerde yapılan türbelerle oluşan bu yapılar topluluğu, Kasım b. Abbas’ın şehit olmasına izafeten Bakara suresi’nin 154. ayetinden hareketle Şah-ı Zinde (Yaşayan Şah) olarak isimlendirilmiştir. Kasım b. Abbas’ın mezarının üzerine 11.yüzyılda ilk türbe ve hemen yanına küçük bir mescid’in yapılmasının ardından 14. yüzyıldan sonra yoğun fakat seçkinci bir anlayış ve üslupla yeni türbeler ve bazı müştemilatları inşa edilmiştir.