Su oyunları...

02 Haziran 2012, 09:54

Burada, su konusuna, en temel insanlık hakkı olan suyun öncelikli hedefi kar olan özel sektöre devredilerek özelleştirilmesi konusuna birkaç kez değindim.

22 Mart, Dünya Su Günü'ydü. Dünya Bankası'nın, IMF'nin Dünya Ticaret Örgütü'nün suyun ticarileştirilmesi ve su kaynaklarının özelleştirilmesi konusunda ne çalışmalar yaptığını anlatacaktım.

Araya başka konular girdi, yazamadım.

İşin kötüsü, suyun bir zamanlar doğal bir mal olduğunu, su hakkının en temel haklardan biri olduğunu savunan Birleşmiş Milletler de farklı görüşler savunuyor. İyice sömürgeci ülkelerin boyunduruğuna giren Birleşmiş Milletler de artık, "suyun ekonomik olarak alınıp satılabilecek bir mal olduğunu" belirtmeye başladı.

Oysa, Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanı Ahmet Atalık'ın dediği gibi, "Su en önemli doğal varlıktır. Susuz bir hayat mümkün değildir. Yaşamak için otun, böceğin, kuşun, insanın, kısacası tüm canlıların su üzerinde hakkı vardır, ticarileştirilemez."

Değerli okuyucular, daha önce de yazdım; Dünyada ve Türkiye'deki birkaç küçük örnek dahil olmak üzere su özelleştirmelerinin çoğunluğu fiyasko ile sonuçlanmıştır. Özel sektör doğası gereği yüksek kar yapmak ister. Geçmişteki örneklerde, suyu, kamudan birkaç misli pahalı satmış ve halkın büyük tepkisine neden olmuştur.

Bunlardan en ilginci Bolivya'dır. Suyu satın alan şirket, bir hafta sonra yüzde 200 zam yapınca, halk yağmur suyu biriktirmeye başladı ama bir kanunla yağmur suyu biriktirmek bile “suç” sayıldı. İnsanlar suyu kullanamayacak duruma gelince damlarına bidon koydular, yağmur sularını toplayıp kullanabilmek için. Şirket, o bidonları yasaklatmak için yasa çıkarttırdı.

2000 yılı Nisan ayında yüz binlerce protestocu Cochabamba sokaklarını doldurdu. Protestocuların üzerine asker gönderildi, çıkan çatışmada altı kişi öldü, yüzlercesi yaralandı. Sonuçta protestocular kazandı, hükümetin suyun özelleştirilmesinden vazgeçti ve işletme yerel organlara devredildi.
Türkiye'ye gelecek olursak... Su hizmeti, genellikle kamu şirketleri ve belediyeler tarafından yürütülmüştür. Fransız Suez, 19. yüzyıl sonunda Kadıköy-Üsküdar Türk Su Şirketi'nin işletmeciliğini yapmış ve 1938 yılında bu şirket millileştirilmiştir.

Suez şirketi yaklaşık 60 yıl sonra Türkiye'ye dönerek, 1996 yılında Antalya ili su dağıtım işletmesini aldı. Ancak, su faturalarındaki artış nedeniyle halkın tepkisi üzerine, Belediye fiyatlara müdahale etti, 2002 yılında faaliyetlerine son verildi.

Bir başka Fransız Vivendi ise, İzmir Çeşme'de benzer politikaları uyguladı. Vivendi'nin büyük ortağı olduğu ÇALBİR, 2001'de Türkiye'deki en pahalı suyu Çeşmelilere içirdi. Metreküpü İstanbul'da 400, Ankara'da 330 lira olan suyu Çeşmeliler, 1.1 milyon liradan kullandılar. Nihayetinde fahiş fiyatlı bu kontrat da iptal edildi.

Değerli okuyucular, sadece içme suyunda değil, tarımsal sulamada da büyük bir dönüşüm yaşanmaktadır, ticarileşme hızla artmaktadır. Dünya nüfusunun artması ve su kaynaklarının kirlenmesi ile birlikte su tekellerinin büyük kar potansiyeli gördüğü tarımsal sulama trilyonlarca dolarlık bir rant kaynağına dönüşmüştür.

Su yönetimi, sulama birlikleri gibi konularda sürekli olarak özel sektör lehine yasa değişiklikleri yapılmaktadır. 22 Şubat 2011 günü yasalaşan Su Birlikleri Yasası, tarımsal sulamanın uluslararası tekellerin hizmetine sunulmasındaki adımlardan biridir.

Yeni yasa ile Su Birlikleri, Mahalli İdare Birlikleri kapsamından çıkarılarak özel bir işletmeye dönüştürüldü. İl Özel İdareleri ile bağı koparıldı ve Devlet Su İşleri'nin fonksiyonu sadece bu birliklerin bütçelerini onaylama ve yeni yatırımlara izin vermesiyle sınırlandırıldı. Artık DSİ'nin yaptığı sulama tesislerinin yüzde 96'sının yönetimi bu birliklere devredildi. Ve en önemlisi sulama birliklerinin kamu kaynaklarından aldıkları pay kesildi.

Sulama birlikleri bunun yerine iç ve dış borç alma ve yap-işlet-devret sistemine geçiş yetkisi ile donatıldı. Tüm bunlar özelleştirme ve yabancı tekellerin sektöre girişi yolunda önemli bir adımdır.