TÜRK DÜNYASI SİNEMA TARİHİNDE BELGESELCİLİĞİN YERİ VE ÖNEMİ

İsmail Kahraman

belgeselciismail@gmail.com

17 Aralık 2025, 00:25

Türk Sinemasının Başlangıcı ve Belgeselciliğin Rolü başlıklı konuşmamda, Türk sinema tarihinin belgesel film çekimiyle başladığını açıkladım. Sinemacılar Birliği Forumu ile ilgili hazırladığım belgesel sinevizyonu paylaşmak istiyorum.

23 ve 24 Eylül 2025 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Türk Dünyası Sinemacılar Forumu büyük ilgi gördü. Gebze Gazetesi kurucusu ve TGRT Belgesel TV Devri Âlem Belgesel Yönetmeni ve TDGF Genel Başkan Yardımcısı sıfatıyla forumda konuşma gerçekleştirdim.

Türk Dünyası 10 Belgesel Film Festivali Youtube: https://youtu.be/rDS-PeaHSnw

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı İsmail Kahraman

TÜRK SİNEMASINDA BELGESEL FİLMLERİN ÖNCÜ ROLÜ VE TÜRK DÜNYASI BELGESEL FİLM FESTİVALİ’NİN ÖNEMİ

Sunum:İSMAİL KAHRAMAN
Araştırmacı Gazeteci
Belgesel Yönetmeni
Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı

SİNEMANIN YÜKSELİŞİ

Sinemanın İcadı: Sinema, 1895’te icat edildiğinde dünyanın her yerine hızla yayıldı. Bu yayılışın en çarpıcı örneklerinden biri, II. Abdülhamid ve saray halkı için Yıldız Sarayı’nda bir film gösterimi yapılmasıdır.

Amerika’nın Yükselişi: Sinemanın yaygınlaşmasına rağmen, 20. yüzyılın ekonomik ve politik koşulları nedeniyle sadece Amerika’da büyük bir endüstriye dönüştü. Alman Dışavurumcu sinemasının ve UFA gibi stüdyoların başarısına rağmen, II. Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkileri Avrupa film endüstrisini olumsuz etkiledi.

Türkiye’de Yeşilçam: Türkiye’de sinema sektörü uzun süre istenilen ekonomik seviyeye ulaşamadı. Ancak Yeşilçam dönemiyle birlikte ekonomik bir atılım yaşandı. Bu dönemin de 1970’lerin ortalarından itibaren ekonomik değerini kaybetmesiyle yerini televizyona bıraktığı görülmektedir.

fuat uzkınay ayastefanos'taki rus abidesinin yıkılışı

TÜRK SİNEMA TARİHİNDE BELGESEL FİLMİN ÖNCÜ ROLÜ

Türk sinema tarihindeki ilk kapsamlı film, Fuat Uzkınay tarafından 14 Kasım 1914’te çekilen, Ayastefanos (Yeşilköy) Rus Anıtı’nın yıkılışını konu alan bir belgeseldir. Bu film, Türkiye’de çekilen ilk film olarak kabul edilir ve Nurullah Tilgen gibi araştırmacılar tarafından belgelenmiştir.

CUMHURİYET DÖNEMİNİN İLK BELGESELİ: BOZÜYÜK KERESTE FABRİKASI

Türkiye Cumhuriyeti döneminde çekilen ilk belgesel film, Bozüyük Kereste Fabrikası’nın 1926 yılında yapılan açılış törenini konu alır. İtalya’dan kiralanan bir kamera ile çekilen bu belgesel, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki sanayileşme çabalarını göstermektedir. Fabrikanın açılışına Mustafa Kemal Atatürk de katılmıştır.

TÜRK DÜNYASI BELGESEL FİLM FESTİVALİ’NİN ÖNEMİ

10 yıldır düzenlenen Türk Dünyası Belgesel Film Festivali, Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu (TDGF) öncülüğünde gerçekleştirilmektedir. Festival, TDGF Genel Başkanı Menderes Demir’in emekleriyle uluslararası bir kültür markası hâline gelmiştir. 2025 yılında 10’uncusu düzenlenecek olan festival; Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü, TÜRKSOY, Türk Dünyası Belediyeler Birliği, TİKA ve YTB’nin destekleriyle; üniversiteler, meslek örgütleri, sivil toplum ve basın kuruluşlarının proje ortaklığında gerçekleştirilecektir.

TÜRK SİNEMA TARİHİNDE BELGESELCİLİĞİN ÖNEMİ VE İKTAV ARAŞTIRMA MERKEZİ KÜTÜPHANESİ’NİN ARŞİVİ

İKTAV Araştırma Merkezi Kütüphanesi, İsmail Kahraman’ın 50 yıllık gazetecilik birikimi, fotoğrafçılık, kitap ve belgesel arşivlerinden oluşmaktadır. Özellikle Kocaeli ve çevresi ile ilgili birçok kitap ve doküman içermektedir. Bu koleksiyon, tarih ve kültür araştırmacılarının kullanımına sunulmuştur.
(Kaynak: https://www.iktav.com/2025/12/turk-sinemasinda-belgesel-filmlerin-oncu-rolu-ve-turk-dunyasi-belgesel-film-festivalinin-onemi/)

TÜRK SİNEMA TARİHİ

Osmanlı'da ilk film gösterimlerinin II. Abdülhamit döneminde, 1895 yılında başladığını belirten Kahraman, çekilen ilk filmin ise 1914’te Rusların İstanbul Yeşilköy’de yaptığı zafer anıtının yıkılmasının belgeseli olduğunu açıkladı. Bu filmin, ne yazık ki, Avusturya film ekibinin eğitimiyle bir Türk tarafından çekilmiş olmasına rağmen bugün kayıp olmasının acı bir durum olduğunu dile getirdi.
Konuşmasında, Sinema Genel Müdürlüğümüzün kuruluş tarihinin de Enver Paşa’nın emriyle 1915’te kurulan Ordu Sinema Dairesi’ne dayandığını belirten Kahraman, bu tarihsel gerçeklere dikkat çekerek

Türk Sinema Tarihi Araştırma Merkezi kurulması gerektiğini savundu. Ayrıca, Belgeselcilik Fakültesi veya Belgeselcilik Meslek Yüksekokulu’nun vakit geçirilmeden kurulması gerekliliğini de ifade etti. Canlı Yayınlanan Konuşmalar ve Forumun Kapsamı İsmail Kahraman’ın İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü’nde düzenlenen forumun 1. oturumunda yaptığı “Türk Sinema Tarihinde Belgeselciliğin Rolü ve Türk Dünyası Belgesel Film Festivali’nin Önemi” başlıklı sunum, Devri Alem TV ve Gebze Gazetesi’nde canlı yayınlandı.

ANKARA TOPLANTISINDAN NOTLAR

Türk Dünyası Sinemacılar Forumu ve Belgesel Film Festivali’ne katılmak için Ankara’ya geldim. Kurucuları arasında yer aldığım ve hâlen genel başkan vekili olarak görev yaptığım Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu tarafından 10 yıldır düzenlenen Belgesel Film Festivali yarışma ve ödül töreni, 24 ve 25 Ekim tarihlerinde Ankara’da düzenlendi.

Türk Dünyası Belgesel Film Festivali 10 yaşına girdi. 10 yıl önce festivalin İstanbul’da düzenlendiği günleri dün gibi hatırlıyorum. İlk dönem jüri üyesi de olduğum Türk Dünyası Belgesel Film Festivali ile ilgili etkinlikler muhteşemdi. Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu tarafından düzenlenen ve Türk dünyasında belgesel sinemanın gelişimine öncülük eden Türk Dünyası Belgesel Film Festivali, bu yıl 10. kez Ankara’da düzenleniyor.

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu öncülüğünde, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü ile Türk Dünyası Belediyeler Birliği’nin destekleriyle düzenlenen 10. Türk Dünyası Belgesel Film Festivali bu yıl Ankara’da gerçekleştiriliyor. Festivalin 10. yılı özel olarak belgesel hâline getirildi.

İzlemek için: https://www.youtube.com/watch?v=HQAX2Zl77Ak

FESTİVAL VE FORUMA DESTEK VEREN KURULUŞLAR

Festival; TÜRKSOY, TİKA, YTB gibi kurumların yanı sıra üniversiteler, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve medya üst çatı kuruluşlarının proje ortaklığıyla gerçekleştirildi. Festival kapsamında finalist filmler, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara Bilim Üniversitesi ve Ankara Kent Konseyi salonlarında sinemaseverlerle buluştu.

Gala ve ödül töreni, 24 Ekim 2025 Cuma günü saat 19.00’da Ankara Kent Konseyi’nde yapıldı.

Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Azerbaycan, Moğolistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Türkiye ve özerk Türk cumhuriyetlerinden finalist filmler arasından yılın en iyi belgeselleri seçilerek ödüller sahiplerini buldu.

TÜRK DÜNYASI SİNEMACILAR FORUMU 2. TOPLANTISI ANKARA’DA

Türk Dünyası sinemacıları Ankara’da buluştu. Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu öncülüğünde, meslek örgütlerinin katkıları ve İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü desteğiyle düzenlenen “Türk Dünyası Sinemacılar Forumu ve Ödüllü Belgesel Film Gösterimi” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde gerçekleştirildi.

Programa; İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Daire Başkanı Mehmet Fatih Günay, Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Başkanı Menderes Demir, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ayşe Elif Kaya, Sinema Oyuncuları Meslek Birliği Başkanı, Türk Dünyası Sinemacılar Birliği Kurucu Mütevelli Heyeti Başkanı Renan Bilek, Türk Dünyası Sinemacılar Birlik başkanları ve çeşitli Türk cumhuriyetlerinden sinemacılar katıldı.

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E SİNEMA VE BELGESELCİLİK

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Genel Başkan Yardımcısı İsmail Kahraman
https://www.gebzegazetesi.com/genel/turk-dunyasi-sinemacilar-formunda-turk-sinema-tarihi-uzerine-konusma-yaptim-h62235.html

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu (TDGF) ev sahipliğinde, 23 ve 24 Eylül 2025 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Türk Dünyası Sinemacılar Forumu büyük ilgi gördü. Gazetemizin kurucusu ve TGRT Belgesel TV Devri Alem Belgesel Yönetmeni İsmail Kahraman, TDGF Genel Başkan Yardımcısı sıfatıyla forumda bir konuşma yaptı.

Türk Sinemasının Başlangıcı ve Belgeselciliğin Rolü İsmail Kahraman, konuşmasında Türk sinema tarihinin belgesel film çekimiyle başladığını vurguladı.

Konuşmasında, Sinema Genel Müdürlüğümüzün kuruluş tarihinin de Enver Paşa’nın emriyle 1915’te kurulan Ordu Sinema Dairesi’ne dayandığını belirten Kahraman, bu tarihsel gerçeklere dikkat çekerek Türk Sinema Tarihi Araştırma Merkezi kurulması gerektiğini savundu. Ayrıca, Belgeselcilik Fakültesi veya Belgeselcilik Meslek Yüksekokulu’nun vakit geçirilmeden kurulması gerekliliğini de ifade etti.

Canlı Yayınlanan Konuşmalar ve Forumun Kapsamı İsmail Kahraman’ın İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü’nde düzenlenen forumun 1. oturumunda yaptığı “Türk Sinema Tarihinde Belgeselciliğin Rolü ve Türk Dünyası Belgesel Film Festivali’nin Önemi” başlıklı sunum, Devri Alem TV ve Gebze Gazetesi’nde canlı yayınlandı. TDGF Genel Başkanı Menderes Demir’in açılış konuşması da aynı platformlarda canlı olarak yayımlandı. Forum, Yakutya’dan Afganistan’a, Türkistan’dan Avrupa’ya uzanan geniş bir coğrafyadan sinemacıları, akademisyenleri ve kültür temsilcilerini bir araya getirdi.

Katılımcılar, sinemanın ortak değerleri gelecek kuşaklara taşıma ve kültürel bağları güçlendirme misyonunu üstlenmesi gerektiğini vurguladı. TDGF Genel Başkanı Menderes Demir ve ekibinin on yılı aşkın süredir bu etkinlikleri kesintisiz sürdürmesi, kültürel projelerdeki istikrarın sembolü olarak öne çıktı.

Osmanlı'dan Günümüze Türk Sinema Tarihi Türk sinemasının başlangıcı 1896–1897 yıllarında İstanbul'da gösterilen yabancı filmlere dayanır. Yerli sinema ise 1914 yılında Fuat Uzkınay tarafından çekilen Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı filmiyle başladı.

Kurumsal kimlik: 1915'te Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin kurulmasıyla Türk sineması kurumsal bir kimliğe kavuştu.
Özel yapım evleri dönemi (1922–1950): Bu dönemde sinema, daha çok tiyatronun etkisinde kaldı ve 1931'den sonra sesli filmler çekilmeye başlandı. Kemal Film, 1922'de kurulan ilk özel film şirketidir.

Altın Çağ ve artan üretim (1950–1970): 1950’li yıllardan itibaren film üretimi artarak 1960–75 yıllarını Türk sinemasının “Altın Çağı” hâline getirdi. 1963’ten itibaren renkli filmler çekilmeye başlandı ve 1966 yılında Türk sineması 241 filmle dünya üretiminde 4. sırayı aldı.

Kriz ve daralma (1970–1990): 1970’lerde televizyona artan ilgi ve siyasi-ekonomik değişimler sektörü olumsuz etkiledi; sinema salonları kapandı ve kalite düştü. 1980’lerde video piyasasının oluşması, seyirci profilini değiştirdi.

Yeniden yapılanma ve yükseliş (1990 sonrası): 90’lı yıllar krizle başlasa da, genç yönetmen kuşağının ortaya çıkması sektöre yeni bir soluk getirdi. 2000 sonrası dönemde ise filmlerin teknik düzeyi dünya standartlarını yakaladı. 2004 ve 2019’da çıkarılan yasalar ile sinema sektörüne verilen destekler, yerli film sayısını (2002’de 9, 2024’te 223) ve seyirci sayısını (2002’de 2 milyon, 2024’te 18 milyon yerli film) rekor seviyelere taşıdı.

Türk Dünyası Sinema Forumu’nun Detayları 24 Ekim 2025 tarihinde İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde gerçekleştirilen forum, İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün desteğiyle düzenlendi. Etkinliğe Gagauzya, Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, İran, Bulgaristan, Kazakistan ve Kırgızistan gibi 10 farklı ülkeden sinemacılar katıldı. TDGF Başkanı Menderes Demir, forumun temel amacının Türk topluluklarının sinema aracılığıyla kültürel bağlarını güçlendirmek olduğunu ifade etti.

Forum kapsamında iki panel düzenlendi:
Birinci Oturum: Moderatörlüğünü Doç. Dr. Lokman Zor’un yaptığı oturumda, Renan Bilek, Feza Sınar ve İsmail Kahraman konuşmalar yaptı.
İkinci Oturum: Moderatörlüğünü Doç. Dr. Nazan Kahraman’ın yaptığı oturumda ise Prof. Dr. Fevzi Kasap, Doç. Dr. Burak Türten ve Azerbaycanlı senarist Ameliya Ömerova sunumlarını gerçekleştirdi.
Etkinlik, 10. Türk Dünyası Belgesel Film Festivali ve Yarışması'ndan görüntülerin yer aldığı bir tanıtım filmi ve “Vira” ile “Nowruz” adlı belgesel filmlerin gösterimiyle sona erdi. Kişisel Anılar ve Değerlendirme Türk Dünyası Sinemacılar Forumu Değerlendirme Toplantısı’nın yapıldığı Beyoğlu Öğretmenevi’nin terasından çekilen fotoğraflar, Haliç Körfezi’nin manzarası eşliğinde Kasımpaşa Deniz Hastanesi’nde 1982 tarihinde yaşanan askerlik anılarını canlandırdı. Denizci askeri olarak Beykoz Çubuklu Seyir Hidrografi Dairesi’nde görev yaparken geçici görevle Kasımpaşa Deniz Hastanesi’nde bulunan İsmail Kahraman, askerlik anılarının hayatındaki önemini dile getirdi. Bu buluşma, sanatı ortak bir dil olarak kullanarak Türk dünyasının kültürel birliğini ve dayanışmasını pekiştiren güçlü bir mesaj verdi.

TÜRK DÜNYASI SİNEMACILAR FORUMUNDA TÜRK SİNEMA TARİHİ ÜZERİNE KONUŞMA YAPTIM

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu (TDGF) ev sahipliğinde, 23 ve 24 Eylül 2025 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen Türk Dünyası Sinemacılar Forumu büyük ilgi gördü.
41 yıldır yayınlanan Gebze Gazetesin kurucusu ve TGRT Belgesel TV Devri Alem belgesel yönetmeni ve TDGF Genel Başkan Yardımcısı sıfatıyla forumda bir konuşma yaptım

TÜRK SİNEMA TARİHİNDE BELGESELCİLİĞİN ÖNEMİ

konuşmam da Türk sinema tarihinin belgesel film çekimiyle başladığını vurgulayarak Osmanlı'da ilk film gösterimlerinin Abdülhamit döneminde, 1895 yılında başladığını açıklayarak çekilen ilk filmin ise 1914’te Rusların İstanbul Yeşilköy’de yaptığı zafer anıtının yıkılmasının belgeseli olduğunu söyledim . Bu filmin, ne yazık ki, Avusturya film ekibinin eğitimiyle bir Türk tarafından çekilmiş olmasına rağmen bugün kayıp olmasının acı bir durum olduğunu dile getirdim Konuşmam da Sinema Genel Müdürlüğümüzün kuruluş tarihinin de Enver Paşa’nın emriyle 1915’te kurulan Ordu Sinema Dairesi’ne dayandığını bu tarihsel gerçeklere dikkat çekerek Türk Sinema Tarihi Araştırma Merkezi kurulması gerektiğini savundum. Ayrıca, Belgeselcilik Fakültesi veya Belgeselcilik Meslek Yüksek Okulu’nun vakit geçirilmeden kurulması gerekliliğini de ifade ettim

OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE TÜRK SİNEMA TARİHİ

Türk sinemasının başlangıcı 1896-1897 yıllarında İstanbul'da gösterilen yabancı filmlere dayanır. Yerli sinema ise 1914 yılında Fuat Uzkınay tarafından çekilen Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı filmiyle başladı.
Kurumsal Kimlik: 1915'te Merkez Ordu Sinema Dairesi’nin kurulmasıyla Türk sineması kurumsal bir kimliğe kavuştu.
Özel Yapımevleri Dönemi (1922-1950): Bu dönemde sinema, daha çok tiyatronun etkisinde kaldı ve 1931'den sonra sesli filmler çekilmeye başlandı. Kemal Film 1922'de kurulan ilk özel film şirketidir.
Altın Çağ ve Artan Üretim (1950-1970): 1950’li yıllardan itibaren film üretimi artarak 1960-75 yıllarını Türk Sineması’nın Altın Çağı haline getirdi. 1963’ten itibaren renkli filmler çekilmeye başlandı ve 1966 yılında Türk sineması 241 filmle dünya üretiminde 4. sırayı aldı.
Kriz ve Daralma (1970-1990): 1970’lerde televizyona artan ilgi ve siyasi-ekonomik değişimler sektörü olumsuz etkiledi, sinema salonları kapandı ve kalite düştü. 1980’lerde video piyasasının oluşması, seyirci profilini değiştirdi.
Yeniden Yapılanma ve Yükseliş (1990 Sonrası): 90’lı yıllar krizle başlasa da, genç yönetmen kuşağının ortaya çıkması sektöre yeni bir soluk getirdi. 2000 sonrası dönemde ise filmlerin teknik düzeyi dünya standartlarını yakaladı. 2004 ve 2019’da çıkarılan yasalar ile sinema sektörüne verilen destekler, yerli film sayısını (2002’de 9, 2024’te 223) ve seyirci sayısını (2002’de 2 milyon, 2024’te 18 milyon yerli film) rekor seviyelere taşıdı.
( Kaynak https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_sinemas%C4%B1 )

Türk Sinema Tarihi ile ilgili bir başka kaynakta şu bilgilere yer verilmekte Fransız Lumier Kardeşlerin çektiği ilk film olan, Tren’in Gelişi filminin 1896

14 MADDE İLE TÜRK SİNEMA TARİHİ

Hareketli fotoğraflar olarak tanımlandığı zamanlardan günümüze kadar uzanan bir sihirdir sinema. Fransız Lumier Kardeşlerin çektiği ilk film olan, Tren’in Gelişi filminin 1896 yılında Galata’da gösterilmesinin ardından, Türk Sineması da kendi sihirbazlarını yaratarak günümüze uzanan illüzyonları ile bizleri büyülemeye devam ediyor.

İstanbul’da yapılan ilk film gösterimi, izleyenlerin trenin üstlerine geldiğini sanmaları sebebiyle, salondan kaçmalarıyla son buldu.
Türk sinema tarihi, şaryo
Dünyanın her yerine kameramanlar yollayan Lumier Kardeşler’in 1897 yılında kameraman Alexander Promio’yu İstanbul’a göndermesi üzerine ülkedeki ilk çekim yapılmış oldu. Haliç’te bir kayığın üzerinde yapılan çekim, günümüz kameralarının slider veya şaryo üzerinde yaptığı kaydırma (travelling) tekniği Türkiye’de ilk kez uygulanmış oldu.

TÜRK SİNEMA TARİHİNDE BELGESELCİLİĞİN ÖNEMİ

1914-15 yıllarında Enver Paşa, Merkez Ordu Sinema Dairesi’ni kurdu ve Fuat Uzkınay’ın Ayestefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı çekildi. Ancak bu filmin kopyası günümüze ulaşamadı veya henüz tozlu raflar üzerinde bulunamadı.
merkez ordu sinema dairesi
Merkez Ordu Sinema Dairesi, 1. Dünya Savaşı boyunca, savaş belgeselleri çekti.

( Kaynak. https://kulturveyasam.com/14-madde-ile-turk-sinema-tarihi/ )

Editör: Hüseyin Resul Şimşek