Türkiye NATO’ya Nasıl Girdi…?

İsmail Kahraman

belgeselciismail@gmail.com

16 Haziran 2021, 10:03

NATO zirvesinin konuşulup tartışıldığı bu günlerde, bizde NATO tarihi ile ilgili bir yazı kaleme almak istedik.

Kore’de belgesel çeken ve birçok Kore gazisi ile belgesel söyleşiler yapan gazeteci ve belgeselci olarak, Kore Savaşları hep ilgimi çekti.

Kore’nin Pusan kentinde yüzlerce şehit olmuş Türk askerinin bulunduğu mezarlıkta yaşadığım duygulu anları hiç unutmuyorum.

Kore’nin başkenti Seul’de Kore Savaşları müzesinde gördüklerim belge ve bilgiler karşısında başka bir üzüntü yaşadım, neden Türkiye’de bir Kore Savaşları Müzesi olmadığını sorguladım.

Türkiye Kore Savaşlarına katıldığı için NATO’ya girdi

14 Mayıs 1950’deki genel seçimlerin üzerinden 1 ay 11 gün geçmişti ki 25 Haziran 1950’de Kore Savaşı patlak verdi. Başbakan Menderes 11 Temmuz günü yapılan meclis toplantısının ardından askeri şura topladı.

18 Temmuz 1950’de Cumhurbaşkanı Celal Bayar başkanlığında, Başbakan Adnan Menderes, Milli Savunma Bakanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanlarının katılımıyla Yalova’da bir toplantı yapıldı. Toplantının sonunda “orduda kuvvetlerimizin takviyesi ve geliştirilmesi için alınması gerekli tedbirleri müzakere edilmiştir.” Denildi. 18 Temmuz 1950’de Yalova’da yapılan toplantıda genel kanıya göre Kore’ye asker gönderme kararının alındığı düşünülmekteydi.

Türkiye’nin asker gönderme kararı almasından birkaç gün önce İstanbul’da bulunan Washington Büyükelçisi Feridun Cemal Erkin’e Cumhurbaşkanı’nın görüşmek istediği bildirildi. Elçi talimat gereği Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın yanına vardığında, Başbakan Adnan Menderes ve Meclis Başkanı Refik Koraltan’ın da orada olduğunu gördü. Başbakan; o gün sabah, Birleşmiş Milletler Anlaşması gereğince, dünya barış örgütünün karşı koymakla görevli olduğu, ancak aynı anlaşmanın ihdasını öngördüğü milletlerarası polis kuvveti henüz teşkil edilmemiş olduğundan, barışa bağlı üyelerin gönderecekleri askeri birliklerle saldırıya mukabele etmek zorunluluğu doğduğu ve bu maksatla, Kore’de düşmana karşı dövüşen Amerikan ordusuna yardım etme kararı aldığını yazar, Akademisyen Bülent Akkaya ve Menderes hükümeti Kore’ye asker gönderir.

***

NATO NEDİR?

Kuzey Atlantik Paktı Teşkilatı anlamına gelen (North Atlantic Treaty Organization) kelimelerinin kısaltılmışı ve bu adla anılan antlaşmadır. 1949' da Birleşik Amerika ile şu devletler arasında imzalanmıştır: Kanada, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Danimarka, İtalya ve Portekiz. Bunlara 1951'de Türkiye ve Yunanistan, 1954'te de Batı Almanya katılmıştır. Böylece üye sayısı 15'e çıkmıştır.

Antlaşmayı imzalayan devletler, «Milletlerin demokrasi ilkeleri ile fert hürriyetlerini ve hukukun hükümranlığı üzerine kurulu hürriyetlerini, ortak miraslarını, uygarlıklarını korumaya,» karar verdiklerini bildirmişlerdir. Bu antlaşma devletlerden birine, ya da birkaçına yöneltilecek silahlı bir tecavüze karşı üyelerinin yalnız karşılıklı yardımlaşmada bulunmayı taahhüt ettikleri bir savunma paktı değil, çok daha kuvvetli ve geniş bir sözleşmedir.

Antlaşmaya göre 20 yıl üyelik yapan bir devlet, isterse NATO'dan çekilebilir. NATO'ya üye olmak isteyen devletlerin durumu İncelendikten sonra, uygun görülürse üyeliğe alınır. Şimdiye kadar sadece Fransa, NATO'nun askeri teşkilatından ayrılmış, bu yüzden Paris'te bulunan NATO Avrupa Ordusu Genel Karargahı, Belçika'ya taşınmıştır, üye devletlerde de ayrıca NATO karargahı vardır. Türkiye'deki NATO karargahı İzmir'dedir.

***

NATO NASIL KURULDU?

2. Dünya Savaşı'nın ardından, gelişmeye başlayan teknoloji, çeşitli silahlar ve özellikle kitle imha silahlarının, birtakım ülkelerin tekelinde bulunması, yaşanılan savaş tecrübeleri, milletlerin dünya üzerinde tek başına var olabilmelerini olanaksız kılmaya başladı. Bu nedenle, milli menfaatleri benzer yönde olan büyük devletler, belli noktalarda buluşarak, dayanışma ve iş birliği yapmak zorunda kaldı. Bu doğrultuda bir araya gelen on iki ülke, Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın 51. maddesi çerçevesinde hazırlanan, toplam 16 maddelik antlaşmayı 4 Nisan 1948 tarihinde, ABD'nin Washington Şehri'nde imzaladı. İmzalanan antlaşma onaylanarak 24 Ağustos 1949 tarihinde yürürlüğe girdi.

Başlangıçta Birleşik Krallık, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri'nin bir araya gelmesiyle oluşturulan Pakt, daha sonra Yunanistan ve Türkiye'nin katılımıyla daha geniş bir hal aldı. Türkiye ve Yunanistan'ın ardından Almanya, daha sonra sırasıyla İspanya'nın katılımı ile üye ülke sayısı 16'ya çıktı.

NATO ÜYESİ ÜLKELER HANGİLERİ?

12 NATO üyesi ülke, NATO'ya 4 Nisan 1949 tarihinde kurucu üyeler olarak katılan ülkelerdir. Fransa NATO'nun askeri kolundan 1966 yılında ayrılmış olmasına rağmen, 2009 yılında geri dönmüştür. Danimarka'nın üyeliği, Faroe Adaları ile Grönland'ı kapsamaktadır. Üye ülkeler arasında yer alan İzlanda'nın, askeri ordusu bulunmamaktadır.

4 Nisan 1949 – Birleşik Krallık– Belçika– Kanada– Danimarka– Fransa– İzlanda– İtalya– Lüksemburg– Hollanda– Norveç– Portekiz– Amerika Birleşik Devletleri Yunanistan 1974 yılında Türkiye'nin düzenlediği Kıbrıs Barış Harekatı'ndan sonra, NATO'nun askeri kanadından çekilmiş olmasına rağmen, 1980 yılında geri döndü.

18 Şubat 1952– Türkiye– Yunanistan

9 Mayıs 1955– Almanya

30 Mayıs 1982– İspanya

12 Mart 1999– Çek Cumhuriyeti– Macaristan– Polonya

29 Mart 2004– Bulgaristan– Estonya– Letonya– Romanya– Litvanya– Slovenya– Slovakya

1 Nisan 2009– Hırvatistan – Arnavutluk

TÜRKİYE, NATO’YA NE ZAMAN ÜYE OLDU?

1950'de Adnan Menderes hükümeti döneminde TBMM kararıyla Kore Savaşı'na Birleşmiş Milletler komutası altında ABD ve Güney Kore'nin yanında çarpışmak üzere asker gönderilmiş ve böylece NATO üyeliği konusundaki niyetini uluslararası arenaya göstermiştir. Kore savaşında verilen şehitler dönemin muhalefet lideri İsmet İnönü ve partisi CHP tarafından NATO üyeliği için yapılan bir taviz olarak adlandırılmıştır.

Başlangıçta 12 devletin iştirakiyle akdedilmiş olan Kuzey Atlantik Antlaşmasına Londra'da 17 Ekim 1951 tarihinde düzenlenen bir Protokol ile Türkiye ve Yunanistan'ın da katılımları onaylanmış, Türkiye 18 Şubat 1952'de yine Fuat Köprülü'nün dışişleri bakanlığını yaptığı Adnan Menderes hükümeti döneminde NATO'ya resmen üye olmuştur. (Kaynak: Gazete Vatan)

Evet Türkiye NATO’ya girmesek için çok ağır bedel ödedi. Türk Kore ortak yapım olan Ayla filmini bir kez daha izlemenizi tavsiye ederek, Kore şehit ve gazilerimizi bir kez daha rahmet ve şükranla anıyorum.