Devlet ebet müddettir!

İsmail Kahraman

belgeselciismail@gmail.com

29 Mart 2017, 10:08

Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Sistemi için Referanduma giderken, Tarih boyu kurulan 16 Türk Devleti yazı dizisi

Türkiye 16 Nisan’da tarihi Referanduma gidiyor. Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi için geri sayım sürerken, Tarih boyu 16 Büyük Türk Devleti ve Devlet Başkanlarıyla ilgili araştırma yaparak sizlerle paylaşıyoruz. Tarih boyu Türk Devletlerinin Başkanlarıyla ilgili araştırmalarımızı yayınlıyoruz. Devlet ebed müddettir. Devlet Güçlü olmalı. Güçlü olan devletler tarih boyu yaşamışlardır. Devletler güçsüz olduğunda yıkılmışlardır. Türkiye her bakımdan ciddi bir saldırıya uğruyor. Tarihten ders ve ibret alınması için 16 Büyük Türk Devletiyle ilgili yazı serisi hazırladık. İlk olarak Büyük Hun İmparatorluğu ile yazı dizimize startı veriyoruz.

TARİH BOYU KURULAN 16 TÜRK DEVLETİ

1- Büyük Hun İmparatorluğu: MÖ 220- MS 216 (Teoman)

2- Kuzey Hun İmparatorluğu: MÖ 48-MS 216 ( Pi)

3- Avrupa Hun İmparatorluğu: 375-469 (Balamir)

4- Ak Hun İmparatorluğu: 420-552 (Aksuvar)

5- Göktürk Kağanlığı: 552-745 (Bumin Kağan)

6- Avar Kağanlığı: 565-835 (I. Bayan)

7- Hazar Kağanlığı: 651-983 (Böri Şad)

8- Uygur Kağanlığı: 745-1368 (Kutluk Bilge Kül Kağan)

9- Karahanlı Devleti: 840-1212 (Bilge Kül Kadir Han

10- Gazne Devleti: 962-1183 (Alp Tigin)

11- Büyük Selçuklu Devleti: 1040-1157 (Tuğrul)

12- Harezmşahlar Devleti: 1097-1231 (Kutbeddin Muhammed)

13- Altın Ordu Devleti: 1236-1502 (Batu Han)

14- Timur İmparatorluğu: 1368-1501 (Timur)

15- Babür İmparatorluğu: 1526-1858 (Babür)

16- Osmanlı İmparatorluğu: 1299-1922 (Osman Gazi)

1-Büyük Hun İmparatorluğu: MÖ 220- MS 216

Çin kaynaklarına dayanılarak MÖ 1760'dan itibaren varlıklarına ilişkin teoriler bulunsa da ilk devletlerini MÖ 1200 civarında kuran İç Moğolistan merkezli coğrafyada yaşamış eski Türkçede Kun, Çince Hiung-nu, batı dillerinde Hun adıyla geçen Türk devleti. Hun İmparatorluğu'nu Türk boyları kurmuş, yönetmiş; Türk kültürü devlete şeklini vermiştir.

Hunlar günümüzün Moğolistan bölgesinde; Çin'in kuzeybatısında yaşamlarını sürdürmekteydiler. Bilinen ilk imparatorları Teoman'dır.En büyük imparatorları ise, Mete'dir. Çinliler önüne geçemedikleri Hun'ların saldırılarının ardından MÖ 214 yılında Çin Seddi'ni inşa etmek zorunda kalmıştır. Bu yapı günümüzde halen bir dünya harikası olarak kabul edilmektedir.

Kuruluşu hakkında kesin bilgiler yoktur. MÖ 220 yılında Teoman tarafından kurulduğu kabul edilir. Teoman'dan sonra devleti büyük bir imparatorluk haline getiren Mete'dir.

BATI VE DOĞU HUN DEVLETİ

Mete'nin ölümünden sonra bir süre daha gücünü koruyan devlet, Çinli prenseslerle evlenme geleneği ile Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleri, Hun boyları arasındaki iktidar kavgaları, Çin'in İpek Yolu üzerinde gittikçe siyasi nüfuzunu arttırması gibi nedenlerle MÖ 46 yılında Doğu Hun ve Batı Hun olmak üzere ikiye ayrıldı. Bu ikiye ayrılışın nedenlerinden birisi de Büyük Hun İmparatorluğu'nun başında bulunan Ho-han-ye'nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesidir ki, bu düşünceyi kardeşi Çiçi, "atalarına saygısızlık" olarak kabul edip esaret altına girmeyi reddetmiştir. Bu sebeple bir kısmı, şimdiki Batı Türkistan yöresine çekilerek yönetimden ayrılmışlardır ve Çiçi yönetiminde Talas'ın batısına egemen olmuşlardır. Batı Hun'un başında bulunan Çiçi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür.

BÖLÜNME SÜRECİ

Büyük Hun İmparatorluğu'nun Batı ve Doğu olmak üzere birinci bölünüşü. Çiçi yönetimindeki Batı Hun'un kısa sürede dağıldığını ve çevre ülkelere göçtüğünü; Ho-Han-Ye idaresinde Doğu Hun'un ise Çin yönetimi altında sürdüğünü gösteriyor.

Doğu Hun ise, Ho-Han-ye yönetiminde Talas'ın doğusunda Büyük Hun İmparatorluğu'nun asıl mirasçıları olarak M.S 48 yılına kadar hüküm sürmüştür. Çin'in siyasi hareketleri sonucu, MS 48 yılında Doğu Hun bölünme sürecine girmişlerdir. Nihayetinde Güney Hun ve Kuzey Hun olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Kuzey Hiung-nu tanhu Pi yönetiminde Moğol ve Sibirya stepleri çevresinde 156 yılına kadar devam etmiştir. Güney Hiung-nu ise, Panhu yönetiminde Uygur havzasında ve Çin'e yakın bölgelerde 216 yılına kadar devam etmiştir.

Doğu Hun'un kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmasının sebebi; Panhu yönetimindeki Hiung-nu'ların Çin'in siyasi üstünlüğünü kabul etmesine rağmen, yeğeni Pi yönetimindeki Kuzey Hun'ların Çin üstünlüğünü kabul etmeyişidir.

BÜYÜK HUN DEVLETİ’NİN KURUCUSU TEOMAN KİMDİR?

Büyük Hun İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı olan Türk devlet adamı ve Mete'nin babasıdır. MÖ 3. yüzyıl dolaylarında yaşayan Teoman, bilinen ilk Hun hükümdarıdır. İlk dönemlerde Türk hükümdarlarına Yabgu da deniyordu, bu yüzden bazen "Teoman Yabgu" veya "Tuman Yabgu" da denirdi. Teoman Türk boyları dahil olmak üzere çeşitli gruplar arasında birliği sağlayarak, merkezi bir yönetim kurmuş ve böylece MÖ 220 yılında ilk Tanhu olarak iş başına geçmiştir.

Türk boyları o zamana kadar en yakınlarındaki Çin İmparatorluğuna birçok akın gerçekleştirmişti. Her ne kadar bu akınlar Çinliler için tehdit oluştursa da, göçebe boyları hiçbir zaman birlikte hareket etmedikleri için büyük bir Hun akını olmamıştı. Teoman boyları birleştirince en başta Çin olmak üzere o dönemde Orta Asya'daki birçok farklı grubu ve topluluğu korkuttu.

Teoman'ın büyük oğlu olan Mete, veliahtı sayılıyordu. Yine de Teoman, başka bir karısına olan bağlılığı yüzünden Mete yerine, bu karısından olan oğlunu veliaht yapmak istedi. Mete'ye tanhuluğu vermemek için çeşitli tedbirler aldı ve diğer oğlunu tahta çıkarmak için uğraştı. Tüm bunlar Mete'nin ondan nefret etmesine neden oldu ve Mete tahtı babasından almak ve babası ile eşinden öç almak için bir ordu topladı. Mete 10.000 kişilik ordusu ile babasının üstüne yürüdü, Teoman'ı, Teoman'ın eşini ve bu eşinden olan veliahtı yapmak istediği oğlunu öldürdü (MÖ 209).