EVLİYA ÇELEBİ'NİN İZİNDE TARİH KÜLTÜR VE VAKIFLAR ŞEHRİ SAMSUN VEZİRKÖPRÜ'DE BELGESEL TADINDA DEVRİ ALEM

İsmail Kahraman

belgeselciismail@gmail.com

29 Ağustos 2025, 10:56

Evliya Çelebi'nin İzinde Vakıflar medeniyeti tarihimizi araştırıp belgeselleştiren gazetemizin kurucusu ve TGRT Belgesel TV 'Devr-i Âlem' belgesel yönetmeni İsmail Kahraman, Samsun'un Vezirköprü ilçesinde tarihi vakıf eserlerini araştırıp belgesel çekimi yaptı. Vezirköprü'de bizlere ilgi gösterip rehberlik yapan emekli öğretmen Mustafa Kurtoğlu'na, ilçe ile ilgili çok önemli tarihi bilgiler veren Kütüphane Müdürü Kani Yılmaz ve Özlem Gazetesi sahibi Hayati Ağca'ya Vakıflar medeniyeti tarihi belgeseli tadında teşekkür ederiz.

Osmanlı'nın önemli devlet adamlarından Köprülü Mehmet Paşa'nın himayesinde olan Vezirköprü, tam anlamıyla bir vakıflar şehridir. Tarihi vakıf camileri, medreseleri, hanlar, kervansaraylar, hamamlar ve çeşmeleri ile insana göz ve gönül ziyafeti sunmaktadır. İpek Yolu üzerinde olan ve Kızılırmak'ın bereketli suyunun hayat verdiği Vezirköprü'den geçen Evliya Çelebi'nin izinde, TGRT Belgesel TV olarak 1990'lı yıllarda çektiğimiz "Buram Buram Tarih, Kültür ve Vakıflar Şehri Samsun" belgeselimizi sizlerle paylaşıyoruz.

Biz, Vezirköprü'nün vakıf mirası tarihi eserlerinin belgeselini çekmek için Vezirköprü'de gezimizi sürdürüyoruz.

TACEDDİN PAŞA (KURŞUNLU CAMİİ) Çanaklı Mahallesi'ndedir. 1494 yılında yapılmıştır. 1943 depreminde tümüyle yıkılmıştır. 5 kubbeli son cemaat yeriyle 2 kubbeli ana mekandan oluşan özgün yapı, sonradan düz bir çatı ile örtülmüştür. Ana mekanın yanındaki kubbeli zaviyeler özgündür. Ana mekanla zaviyeler arasındaki kemerli açıklıklar kapatılmıştır. Cami kullanılamaz durumda olduğu için 1989 yılında restorasyon çalışmalarına başlanmış ve aslına uygun bir şekilde restore edilerek 10.04.1998 tarihinde açılışı yapılarak ibadete açılmıştır.

KALE VEYA TAŞKALE CAMİİ Mehmet Paşa Mahallesi'ndedir. 1659 yılında Köprülü Mehmet Paşa'nın eşi Ayşe Sultan tarafından yaptırılmıştır. Yörede meydana gelen depremlerden fazla zarar görmediği için orijinalliğini koruyabilmiştir. Üç kubbeli planlı ana mekan, oldukça yüksek bir kasnağa oturan bir kubbeyle örtülüdür. Kubbe kasnağındaki üç vitraylı pencere sonradan yapılmıştır. Kadınlar mahfili ana mekanın kuzeyindedir. Yedi köşeli mihrap nişi mukarnaslıdır. Yağlı boyalı mihrabın döşemesi altıgen ve yıldızlarla bezenmiştir. Kıvrık dal, baklava ve çiçek bezemeli abanoz ağacından minber, Geç Dönem özelliğindedir. Kubbedeki kalem işleri orijinal değildir. Tek şerefeli silindir gövdeli minare, depremde yıkılmış olduğundan yeniden orijinaline benzer bir şekilde yapılmıştır.

ABDÜLGANİ (NAMAZGAH) CAMİİ Köprülü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Taşkale Mahallesi, Gençlik Caddesi üzerinde bulunmaktadır. 1906 depreminde tamamen yıkılmış, sadece mihrabı ve minberi kalmıştır. Yıkılan caminin arsası üzerine mahalle sakinleri tarafından 1915 yılında ahşap bir cami yaptırılmıştır. Caminin kıblesindeki geniş arsa üzerine, Vezirköprü Belediyesi'nin de gayretleriyle 1997 yılı içerisinde yaklaşık 1200 metrekare kullanım alanına sahip Köprülü Mehmet Paşa Camii yapılmıştır.

YÖRGÜÇ PAŞA CAMİİ (ORTA CAMİİ) Orta Camii Mahallesi'ndedir. Yörgüç Paşa'nın 1431 tarihli vakfiyesinden bu caminin masraflarını karşılayacak birtakım gelirler tayin ettiği anlaşılmaktadır. Depremden yıkıldığı için şu anda yerinde 1944 yılında yaptırılmış olan ahşap çatılı, taş duvarlı "Orta Camii" diye anılan cami mevcuttur.

FAZIL AHMET PAŞA MEDRESESİ (TAŞ MEDRESE) Fazıl Ahmet Paşa Mahallesi'ndedir. 1662 yılında Fazıl Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Çatısı kurşunla kaplıyken, 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşları sırasında kurşunları alınıp çatısı kiremitle örtülmüştür. 1943 depreminde çatlamalar olmuşsa da restore edilerek orijinalliği muhafaza edilmiştir. 1974 yılında kiremitle kaplı olan çatısı sökülerek bakır kaplama yapılmıştır. Yapının iç ve dışında pembe Karacaviran taşı kullanılmıştır. Dıştan uyumlu görünümünü dersane-mescid bölümü bozar. Dilimli bakır kaplı kubbelerin aralarında tuğladan kare biçimli bacalar bulunmaktadır. Basık kemerli kapıdan, medrese odalarının bulunduğu revaklı dikdörtgen avluya girilir. Kubbeli medrese odalarında ocak ve kitap rafları vardır. Kare planlı Dersane-Mescid kubbeyle örtülüdür. Kubbe kasnağındaki vitraylı pencereler sonradan yapılmıştır. 1964 yılına kadar çeşitli amaçlarla kullanılan Taş Medrese, bu tarihten sonra Kültür Bakanlığına bağlı Halk Kütüphanesi Müdürlüğü hizmet binası olarak kullanılmaktadır. Kütüphanede 12 oda ve 20 bin kitap bulunmaktadır. Ayrıca bir yılda kütüphaneyi 70 bin okuyucu ziyaret etmektedir. Aynı anda 350 okuyucuya hizmet verebilen kütüphane, 2002 yılında iç avludaki sütun araları ahşapla birleştirilerek restore edilmiştir.

ABDÜLKERİM AĞA MEDRESESİ 17. yüzyılda Abdülkerim Ağa tarafından yaptırılan medrese, depremde yıkılmıştır. Abdülkerim Ağa Medresesi, öğrencilerin öğrenim gördüğü ve kaldığı 20 odadan ibarettir.

SÜLEYMAN AĞA MEDRESESİ 1730 yılında Bostancıbaşı Köprülü El-Hac Süleyman Ağa tarafından Taceddin Paşa Camisi'nin avlusuna yapılan medrese, 1943 depreminde tamamen yıkılmıştır. Medresede 24 oda bulunmaktadır. Bu odaların bir kısmında öğrenciler ders yaparken bir kısmında da kalmışlardır. Öğrenim yapılan sınıflarda öğrenciler beşer kişilik sıralarda otururlardı. Medreseler yatılı öğretim yapıyorlardı. Sınıf mevcutları yıllara göre artış gösterdiğinden öğrenim, müderrislerin nezaretinde camilerde devam ederdi. Zaten medreselerin yakınında cami mutlaka bulunurdu.

RAHMANİYE MEDRESESİ 1805 yılında Es-Seyyid Osman Efendi, Uzun Sokak'ta yaptırmış ancak daha sonra depremden yıkılmıştır. 6 odası bulunmaktadır.

TAŞHAN Orta Camii Mahallesi, 100. Yıl Caddesi üzerindedir. Eserin Geç Osmanlı döneminde yapıldığı bilinmektedir. İki katlı olarak inşa edilen Taşhan'da dolgu olarak taş malzeme kullanılmıştır. Üç kapısı mevcuttur, kapılardan biri kullanılmamaktadır. Üzeri ahşap ve kiremitle örtülmüştür. Alt ve üst kattaki odaları depo olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kare şeklindeki avluda ve boşluklarda, haftanın belirli günlerinde canlı hayvan pazarı kurularak ticaret yapılmaktadır.

MUSTAFA EFENDİ HANI 1797 tarihinde Müftü Es-Seyyid Mustafa Efendi tarafından Gani-zade Mahallesi'nde yaptırılmıştır ancak daha sonraki dönemlerde yıkılmıştır.

ÇİFTE HAMAM Ganioğlu Mahallesi, Hacıköy Caddesi üzerindedir. 1660 yılında Köprülü Mehmet Paşa'nın eşi Ayşe Hanım tarafından vakfedildiği bilinmektedir. Bedestenin (Arasta'nın) güney duvarına bitişik olup kare bir mekana ayrılmıştır. Sıcaklık ise ortada kubbeyle örtülü kare mekan ile haç planlı dört eyvandan oluşmaktadır. Kare mekanın ortasında sekizgen göbek taşı, eyvanların arasındaki halvet odacıklarda ikişer kurna vardır. Hamamların ikisi de birbirine benzemektedir. Günümüzde bir tarafı erkek, bir tarafı kadın hamamı olarak kullanılmaktadır. İkisinin de girişleri ayrı ve birbirine ters orantılıdır.

ŞİFA HAMAMI Mehmet Paşa Mahallesi'ndedir. Mehmet Paşa tarafından ailesi için özel olarak yaptırıldığı rivayet edilmektedir. Ahşap dikdörtgen soyunmalık sonradan eklenmiştir. Şadırvanlı, kubbeli soğukluğun kuzeyinde, tuvalet ve usturalık yan yanadır. İki halvetli kare planlı sıcaklığın duvarları dikdörtgen nişlidir. Sıcaklığın doğusunda beşik tonozlu küçük bir mekan, batısında başka bir halvet odacığı vardır. Halen çalışır durumdadır.

KALE HAMAMI Mehmet Paşa Mahallesi'nde olup, Kale Camii'ne bitişiktir. 1659 yılında Köprülü Mehmet Paşa'nın eşi Ayşe Hanım tarafından yaptırılmıştır. Moloz taş kullanılarak yapılmıştır. Soyunmalık bölümündeki kubbe dikkati çekmektedir. Kesme taş ve tuğladan örülmüş kasnağın üstündeki kubbe, ters dizilmiş ve harçla dondurulmuş kiremitlerle örtülmüştür. Sivri kemerli kapıdan, ortasında sekizgen şadırvanı bulunan soyunmalığa girilir. Soyunmalığı çevreleyen setlerin önünde ayakkabıların konulduğu nişler vardır. Soyunmalığın girişi beşik tonozlu, diğer bölümü ise kubbeyle örtülüdür. Sıcaklık, ortada kubbeli kare mekan ile haç planlı eyvanlardan oluşur. Eyvanlar arasındaki halvet odacıkları kubbelidir. Günümüzde halen sağlıklı bir şekilde kadın hamamı olarak kullanılmaktadır.

YUSUF AĞA HAMAMI 1602 İsyanları'ndan sonra yıkılıp yanan Vezirköprü'nün yeniden imarı esnasında Vezirköprü ayanından Yusuf Ağa tarafından yaptırılmıştır. Daha sonraki dönemlerde ise hamam yıkılmış ve restore edilememiştir.

TACEDDİN PAŞA HAMAMI 1491-1495 yılları arasında Taceddin Paşa tarafından yaptırılmış, ancak daha sonraki yıllarda yıkılmış ve restore edilememiştir.

KURŞUNLU TACEDDİN PAŞA ÇEŞMESİ Çanaklı Mahallesi, Taceddin Sokağı'nda bulunmaktadır. Kurşunlu Camii'nin avlu duvarına bitişiktir. Geç Osmanlı döneminde yapıldığı bilinmektedir.

NAMAZGAH ÇEŞMESİ Taşkale Mahallesi, Havza Caddesi üzerinde, Namazgah Camisi'nin bitişiğindedir. Köprülü Mehmet Paşa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Halen kullanılır vaziyettedir.

GANİOĞLU ÇEŞMESİ Mehmet Paşa Mahallesi, Hacıköy Caddesi üzerindedir. Geç Osmanlı döneminde yapıldığı bilinmektedir. Günümüzde kullanılmamaktadır.

SULTAN PINARI ÇEŞMESİ Amasya Valisi Şehzade Sultan Ahmet tarafından sarayın yakınına yaptırılmıştır. Gayet süslü olup bulunduğu mahalleye Sultan Pınarı adı verilmiştir.

BEDESTEN VE ARASTA İlçe merkezindedir. Köprülü Mehmet Paşa'nın eşi Ayşe Hanım'ın babası Yusuf Ağa'nın 1660 yılında yaptırdığı bilinmektedir. İç ve dış bedesten olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Dört giriş kapısı ve içerisinde 110 dükkan bulunmaktadır. İç bedesten geçmişte kervansaray olarak kullanılmıştır. Bedesten Ayşe Hanım tarafından vakfedilmiştir. Arasta bölümü Bedesten'in çevresinde gelişmiştir. Dört yandan basık kemerli kapılarla girilen bedesten, kare planlı, dört kubbeyle örtülü muazzam bir yapıdır. Kubbeler duvarlara bitişik tuğla kemerlere oturtulmuştur. Kemer, pandantif ve kubbeler düzgün tuğla örgüsüyle güzel bir görünüm arz etmektedir. Ana kubbeyi taşıyan tuğla kemerin ortada dayandığı bölümde, içeri girinti yapan kare mekan küçük bir kubbeyle örtülüdür. Dışarıdan ana kubbeler arasında görülen bu bölüm, dua kubbesidir. Yuvarlak kubbeli kapılarla girilen arastanın kuzeyinde tonozlu dükkanlar yer alır. Bedestene bakan yüzdeki dükkanlar yer kazanmak amacıyla üçgen biçiminde yapılmıştır. İç Bedesten olarak adlandırılan Kervansaray'ın, ülkemizde tek sütun üzerine 4 kubbeli tek kervansaray olduğu iddia edilmektedir. Sütun içerisinde gizli bir oda bulunmaktadır.

KURT KÖPRÜ Vezirköprü ilçesi ile Havza ilçesinin sınırlarını çizen İstavroz Çayı üzerinde kurulmuştur. Havza'nın Tahna köyü ile Vezirköprü'nün Tekkekıran köylerini birbirine bağlamaktadır. Köprü, bir yüksek ayak üzerine iki büyük, sivri kemerli gözden oluşmuştur. İki kemer arasında ve yanlarında olmak üzere sivri kemerli, pencere şeklinde toplam üç adet kemer bulunmaktadır. Çayın iki yamacına gelen kısım, doğal kaya ve toprakla desteklenmiştir. Köprünün geçit kısmı düz olup, diğer yerlerinde olduğu gibi bir hayli tahribata uğramıştır. Köprü ayağı kalın paye şeklinde olup, alt kısmında dikdörtgen şeklinde beş adet dalgakıranı mevcuttur. Köprünün pencere görünümlü beş küçük kemerinin başlangıcına kadar olan kısmı yer yer Roma ve Bizans dönemine ait mezar stelleri ve mimari parçaları, yer yer kesme taş, yer yer de düzensiz taşlardan oluşan moloz taş örgü sistemindedir. Kemer başlangıçlarından itibaren 13-14. yüzyılda sıkça görülen ve Bizans dönemi mimarisinde de rastlanan üç sıra tuğla, bir sıra kesme taştan oluşan sağlam bir örgü sistemi görülmektedir. Üç sıra tuğla, bir sıra taş örgü sistemi, ana kemer gözlerinde de tuğlaların dikine yerleştirilmesi şeklinde tekrarlanmıştır. Tuğla hatıllı moloz taş örgü sistemi, yöredeki mahalli dokudan kaynaklanabileceği de görülmektedir. Küçük kemerlerde ise tamamen tuğla malzeme kullanılmıştır. Köprüdeki mimari tarz ve örgü sistemi incelendiğinde 13-14. yüzyılda yapılmış olabileceği izlenimini vermektedir. Ancak aynı yerde başka bir köprü kalıntısı olduğundan da bahsedilmektedir. Köprüye 1 km mesafede antik bir köprü kalıntısı mevcuttur. Antik köprünün tahrip olması sonucu, bugünkü köprünün 13. yüzyılda yapıldığı ve çeşitli onarımlarla bugüne kadar ulaştığı akla daha yatkındır. Kurt Köprü'ye 1 km mesafedeki antik köprü kalıntılarından "Yurdumuz Havza" isimli eserinde Zübeyirzade Fuat Efendi de bahsetmektedir.

SAAT KULESİ İlçe merkezindedir. 1906 yılında Abdülhamit devrinde, Sivas Valisi Reşat Akif Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1943 depreminde büyük hasar gördüğü için 1959 yılında tamiratı yapılmıştır. Dört tarafında yer alan saatleri çalışır vaziyettedir.

SAMSUN VEZİRKÖPRÜ ÖZLEM GAZETESİ'Nİ ZİYARET EDİP KARDEŞ GAZETE OLMA ÖNERİSİNDE BULUNDUK Evliya Çelebi'nin İzinde Anadolu vakıflar medeniyeti tarihimizin belgeselini çekerken yerel gazeteleri ziyaret edip bilgi alıyoruz. Vezirköprü Özlem Gazetesi'ni ziyaret edip kardeş gazete olma önerisinde bulundum. Ziyaretle ilgili Özlem Gazetesi tarafından yayımlanan haber: Gebze Gazetesi kurucusu İsmail Kahraman Vezirköprü Özlem Gazetesi'ni ziyaret etti. Gebze Gazetesi'nden Özlem Gazetesi'ne Ziyaret Erkek | Kadın (Haberi Sesli Oku) Gebze Gazetesi kurucusu ve Devr-i Âlem TV programı yapımcısı İsmail Kahraman, Vezirköprü Özlem Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hayati Ağca'yı ziyaret ederek yerel basın hakkında fikir alışverişinde bulundular. Dünya üzerindeki kültür, medeniyet mirası ve medeniyet varlıklarının araştırıldığı; tarih, kültür, sanat ve belgesel içerikli Devr-i Âlem programının yapımcısı ve sunucusu, gazeteci ve araştırmacı-yazar İsmail Kahraman, Vezirköprü'de çeşitli tarihi ve kültürel mekanlarda belgesel çekimleri gerçekleştirdi. Gittiği her il ve ilçede yerel gazeteleri ziyaret etmeyi ihmal etmeyen Kahraman, Vezirköprü'de de Özlem Gazetesi'ni ziyaret ederek ilçenin genel durumu ve yerel basın hakkında bilgi aldı. "Farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan, tarih ve kültür kokan, doğa güzellikleriyle insanları büyüleyen Vezirköprü, ülkemizde mutlaka gezilip görülmesi gereken Anadolu ilçelerimizden biridir," diyen Gazeteci İsmail Kahraman şöyle konuştu: "Vezirköprü'yü bundan sonra yakından takip edeceğim. Vezirköprü'nün dünyaya açılan penceresi olan Özlem Gazetesi'nin, ilçeye basın alanında çok önemli hizmetler sunduğuna tanık oldum. Bir basın mensubu olarak bu mesleğin ne kadar zor olduğunu iyi bilenlerdenim. Vezirköprü Özlem Gazetesi ailesine başarılar diliyorum." Gazetemiz Genel Yayın Yönetmeni Hayati Ağca ise, Gebze Gazetesi kurucusu ve TGRT Belgesel kanalında yayımlanan Devr-i Âlem programının yapımcısı ve sunucusu olan Gazeteci İsmail Kahraman'ın ziyaretinden büyük memnuniyet duyduğunu belirterek, en kısa zamanda Gebze Gazetesi'ni ziyaret edeceğini ifade etti. Gazeteci İsmail Kahraman'ın Vezirköprü Özlem Gazetesi ziyaretine, Kütüphane Müdürü Kani Yılmaz ve emekli öğretmen Mustafa Kurtoğlu da eşlik etti.